Monotonia pracy to czynnik wpływający na obciążenie psychiczne. Oznacza stan znużenia, zniechęcenia który odczuwa człowiek w określonych warunkach działalności zawodowej. Istotne parametry wysiłku psychicznego;(złożoność, zmienność w czasie, powtarzalność, ważność, dokładność, szybkość przebiegu danego zjawiska. Dyrektywa 93/104/WE dotycząca organizacji czasu pracy, nakłada na pracodawcę obowiązek łagodzenia skutków monotonii pracy oraz narzuconego tempa pracy. W sposób bardziej ogólny określa to również Kodeks Pracy. Monotonia może być powodem znacznej uciążliwości psychicznej, zawiera bowiem element niedociążenia informacyjnego (ilościowe niedociążenie – pracy jest za mało oraz jakościowe niedociążenie – prac jest zbyt łatwa i nie angażuje intelektu, powodujące zwiększony wysiłek psychiczny). Zaliczana jest do czynników uciążliwych (powodujących negatywne, ale przemijające skutki), a w związku z tym może obniżać bezpieczeństwo pracy.
Przykłady monotonnego środowiska i procesu pracy (według częstotliwości występowania w procesie pracy):
powtarzanie zadań roboczych – długotrwała, jednostajna aktywność, np. prace montażowe, obsługa taśmy produkcyjnej, wprowadzanie danych do komputera.
długotrwałe oczekiwanie (dyspozycyjność uwagi) – obserwacja wskaźników na ekranie monitora, pulpitu sterowniczego, również kierowanie samochodem w trakcie jazdy po autostradzie.
monotonia sensoryczna aż do deprywacji sensorycznej – brak aktywizujących bodźców, głównie wzrokowych i słuchowych, co prowadzi do obniżenia zdolności psychomotorycznych (senność, zmniejszeniu aktywności ruchowej i czujności), a wtórnie prowadzi do spadku wydajności pracy i wzrost liczby popełnianych błędów.
W badaniach mogą być stosowane metody oparte na wskaźnikach fizjologicznych lub psychologicznych. Badania fizjologiczne dot. tak małych zmian wartości, że sprawiają trudności w powszechnym użyciu, dlatego też raczej stosuje się psychologiczne takie jak:
- liczba wysyłanych informacji w jednostce czasu – analiza ilościowa,
- liczba błędów – analiza jakościowa pracy,
- czas reakcji,
- w tzw. zadaniu dodatkowym, co jest miarą rezerwowej zdolności do pracy.
Ocenę przeprowadza się wg 5 stopniowej skali, uwzględniając wcześniej stopień uciążliwości pracy, analizując jej następujące cechy:
- niezmienność (jednostajność) procesu pracy,
- niezmienność warunków pracy – środowiska,
- konieczność zachowania stałego napięcia uwagi.
- stopień skomplikowania wykonywanych operacji.
O stopniu monotonii świadczy ilość występujących cech:
- duża, gdy występują wszystkie 4-ry,
- średnia, gdy występują 3,
- mała, gdy występują 2 lub 1 z nich.
Metody zapobiegania monotonii – organizacja pracy:
- ocena ryzyka zawodowego uwzględniająca analizę przyczyn monotonii oraz jej cykliczne monitorowanie,
- rotacja pomiędzy stanowiskami pracy,
- ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz czasu ich trwania w trakcie zmiany roboczej,
- urozmaicenie treści pracy (zdania naprzemienne),
- wzbogacanie treści pracy zgodnie z koncepcją Hackman i Oldhama,
- urozmaicenie środowiska pracy na stanowisku (możliwość wprowadzenia spokojnej muzyki zgodnej z preferencjami pracowników lub odtwarzanie audycji radiowych),
- dodatkowe przerwy w pracy,
- zaplanowanie w czasie przerw czynności wymagających od pracownika innej aktywności rotacja na stanowiskach pracy monotonnej podczas tej samej zmiany roboczej,
- szkolenia dotyczących sposobów radzenia sobie z monotonią,
- szkolenia kadry kierowniczej w zakresie organizacji pracy.
O monotypowości (jednostajności) ruchów roboczych mówi się, kiedy praca wymaga udziału tylko pewnych grup mięśni, co powoduje ich szybkie zmęczenie. Dotyczy to prac silnie zmechanizowanych, np. przy taśmie produkcyjnej, obsłudze automatów, malowaniu. Skutkiem jest wrażenie uciążliwości pracy. Zmęczenie mięśni jest źródłem zakłóceń rytmiki i precyzji wykonywanych ruchów, co skutkuje mniejszą wydajnością, wzrostem braków w produkcji, a nawet wypadków przy pracy. Monotypowość dotyczy przede wszystkim fizjologii człowieka, jednak istotny jest również aspekt psychiczny: taki charakter pracy często nie pozwala na wykorzystywanie i rozwój posiadanych umiejętności, co może prowadzić do dyskomfortu psychicznego oraz frustracji pracownika. Monotypowość ruchów roboczych powoduje także znużenie – spowodowane brakiem lub jednostajnością bodźców i działań, obniżenie czujności itp.
Do oceny monotypowości ruchów roboczych wykorzystuje się metodę szacunkową, uwzględniającą:
- Stopień ograniczenia ruchowego,
- Liczbę powtórzeń,
- Wielkość koniecznego wysiłku mięśni
Ocena jest obrazowana na trzystopniowej skali, a stopień dyskomfortu zwiększa się o jedną klasę, kiedy:
- Więcej niż 75% wysiłku przeznaczone jest na czynności o wydatku energetycznym (WE) > 5kcal/min
- Więcej niż 50% wysiłku przeznaczone jest na czynności, które wymagają WE > 8kcal/min
- Temperatura efektywna TE > 30°
Sposoby zapobiegania skutkom monotypowości to m.in.:
- Wprowadzenie rotacji na takich stanowiskach
- Ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz czasu ich trwania w trakcie zmiany roboczej
- Wprowadzenie przerw w pracy
- Zaplanowanie podczas przerw czynności wymagających od pracownika działań innych niż te, które towarzyszą czynności rutynowo wykonywanej podczas pracy
- Wprowadzenie, w uzgodnieniu z pracownikami, urozmaicenia środowiska pracy możliwego na danym stanowisku, np. nadawanie cichej muzyki.
Przykłady czynności roboczych gdzie występują elementy pracy statycznej:
- większość prac biurowych – praca operatorów monitorów komputerowych
- praca siedząca przy taśmach montażowych
- kierowców aut ciężarowych na długich trasach(utrzymanie stałej pozycji ciała, stabilizującej położenie głowy , tułowia i kończyn górnych)
- praca fizyczna statyczna np. ręczne przemieszczanie ciężarów np. rolnictwo, służba zdrowia, budownictwo.
przy posługiwaniu się ciężkimi narzędziami(ręczne podtrzymywanie elementów maszyn itp.)
